Nederland is onlosmakelijk verbonden met de zee en heeft een rijke en diepgewortelde maritieme geschiedenis. Deze geschiedenis gaat veel verder dan de Gouden Eeuw; ze is continu en dynamisch gebleven, tot op de dag van vandaag. De opkomst van de stoomvaart en de groei van grote rederijen vanaf het midden van de negentiende eeuw brachten niet alleen economische welvaart, maar ook een nieuwe vorm van communicatie en verbeelding met zich mee: de scheepvaartaffiche.
150 jaar Nederlandse Scheepvaartaffiches werpt een schitterend licht op dit fascinerende culturele en historische erfgoed. Dit kloeke werk, samengesteld door een team van experts – Vincent Verschoor, Irene Jacobs, Tom Nouwen en Arjan den Boer – is veel meer dan een verzameling prenten; het is een visuele encyclopedie die de ontwikkeling van zowel de Nederlandse scheepvaart als de grafische reclamekunst over een periode van 150 jaar documenteert.
De geboorte van de affiche als reclamemiddel
Met de industriële revolutie en de snelle expansie van de internationale scheepvaart, vooral de opkomst van de oceaanstomers die passagiers en vracht naar verre bestemmingen brachten, ontstond de noodzaak voor effectieve reclame. De Nederlandse rederijen, zoals de befaamde Holland-Amerika Lijn (HAL), de Stoomvaart Maatschappij Nederland (SMN) en de Rotterdamsche Lloyd, wedijverden om de aandacht van zowel emigranten als de elite die luxe cruises wilden maken. Een affiche bleek het perfecte medium hiervoor. Groot, kleurrijk en strategisch geplaatst in openbare ruimtes, trok het onmiddellijk de aandacht.
De eerste maritieme affiches, daterend uit het begin van de negentiende eeuw en de latere hoogtijdagen van de negentiende en twintigste eeuw, waren ware kunstwerken die de belofte van avontuur, snelheid en luxe visualiseerden.
Het boek 150 jaar Nederlandse Scheepvaartaffiches bevat maar liefst 400 affiches, die samen de visuele vertelling van dit tijdperk vormen. De auteurs hebben hiervoor niet alleen geput uit de rijke collecties van het Maritiem Museum Rotterdam en het Scheepvaartmuseum Amsterdam, maar ook uit andere belangrijke archieven, waardoor het een zeer complete verzameling is geworden. De affiches zijn niet willekeurig gerangschikt; het boek is logisch ingedeeld naar rederijen, bestemmingen en thema’s, wat helpt om de historische en commerciële context te begrijpen.
Een catalogus van grafisch talent
Wat 150 jaar Nederlandse Scheepvaartaffiches zo bijzonder maakt, is de aandacht voor de creatieve geesten achter de affiches. Meer dan 125 verschillende ontwerpers passeerden de revue in de loop der jaren. Met de opkomst van de grafische kunst werden kunstenaars ingehuurd om de identiteit en de aspiraties van de rederijen vast te leggen. Namen als Wim ten Broek, wiens werk voor de Holland-Amerika Lijn in de Art Deco-stijl tot de meest iconische Nederlandse posters behoort, en andere grafici die in de stijlen van Art Nouveau, Art Deco en later het modernisme werkten, komen uitgebreid aan bod.
De affiches zijn niet alleen reclame; ze zijn een spiegel van de heersende kunststromingen en de tijdsgeest. Zo zien we in de vroege ontwerpen vaak gedetailleerde, bijna schilderachtige afbeeldingen van de schepen zelf, met een nadruk op technische superioriteit en grandeur. Later, in de Art Deco-periode, werden de ontwerpen gestileerder, met een focus op dynamiek, reislust en de glamour van het oceaanreizen. Denk aan de gestroomlijnde, krachtige beelden die de snelheid van de nieuwe oceaanstomers benadrukten. Deze visuele verschuivingen, prachtig geïllustreerd in de 400 affiches, tonen de evolutie van het Nederlandse design in de breedste zin. De auteurs bieden bij veel ontwerpen ook biografieën van de makers, wat het boek ook een waardevolle bron maakt voor liefhebbers van grafische geschiedenis en design.
De rol van scheepvaart in de Nederlandse identiteit
De scheepvaart was en is cruciaal voor de Nederlandse economie en identiteit. De affiches dienden niet alleen om passagiers en vracht te trekken, maar waren ook een uiting van nationaal prestige. Ze promootten de verbinding met de koloniën (zoals Nederlands-Indië), de handel met de Nieuwe Wereld (Amerika) en de verbindingen met andere Europese havens. In zekere zin waren de affiches de visuele ambassadeurs van Nederland op de wereldzeeën. Ze straalden een beeld uit van betrouwbaarheid, vooruitgang en, in het geval van de passagiersvaart, een zekere mate van luxe en escapisme.
Door de thematische indeling, bijvoorbeeld per bestemming, kan je de impact van de scheepvaart op verschillende delen van de wereld zien. De affiches voor de route naar Indonesië (toen Nederlands-Indië) contrasteren bijvoorbeeld vaak sterk met de posters voor de trans-Atlantische route naar New York of de korte vaarten naar Engeland. De beelden riepen exotische vergezichten op voor de reizen naar het Oosten, terwijl ze voor Amerika vooral de moderniteit en het comfort van de reis benadrukten. Deze visuele propaganda is een rijke bron voor iedereen die geïnteresseerd is in maritieme cultuur, sociale geschiedenis en historische reclame.
Een monumentaal passieproject
De totstandkoming van 150 jaar Nederlandse Scheepvaartaffiches wordt door de betrokkenen terecht een passieproject genoemd. Het indrukwekkende boek, waar bijna vier jaar aan gewerkt werd, getuigt van een diepgaande toewijding aan het onderwerp. De omvang van het boek (304 pagina’s), het grote formaat en de kwaliteit van de illustraties (400 affiches in kleur) maken het tot een monumentale uitgave. Het is een boek dat je niet snel doorbladert; het nodigt uit tot langdurige studie en bewondering van de details in elk affiche.
De affiches waren vluchtig reclamemateriaal, bedoeld om te worden opgehangen en later vervangen. Door ze nu in deze verzamelde en wetenschappelijk onderbouwde vorm te presenteren, krijgen ze de erkenning die ze als kunsthistorisch en cultureel erfgoed verdienen. 150 jaar Nederlandse Scheepvaartaffiches is daarmee niet alleen een onmisbaar naslagwerk voor de maritieme specialist, maar ook een genot voor liefhebbers van vintage posters, grafisch design en maritieme geschiedenis.
150 jaar Nederlandse Scheepvaartaffiches is een uniek en essentieel werk dat een prachtig hoofdstuk uit de maritieme geschiedenis en grafische kunst zichtbaar maakt. Het brengt de gouden eeuw van de oceaanreizen en de kracht van het vroegmoderne reclamewezen tot leven. Van de iconische beelden van de Holland-Amerika Lijn tot de minder bekende, maar even artistieke, affiches van kleinere rederijen: dit boek is een visuele schat. 150 jaar Nederlandse Scheepvaartaffiches is te vinden in de betere boekhandel en makkelijk te bestellen bij bol en amazon.
Wil je nog meer leuke reistips en inspiratie? Schrijf je in op onze nieuwsbrief!